Bu yazımızda; ilkyardımın anlamı ve öncelikli amaçları ,bulundurmanız gereken ilkyardım malzemeleri, ilkyardım prosedürleri,önceliklerin belirlenmesi (triaj), temel uygulamalar,haberleşme,hastanın güvenli nakli hakkında bilgiler bulacaksınız.Bu kısa bilgiler sayesinde olay bölgesinde bilinçli kontrolü sağlayarak ilkyardım prosedürlerinin daha sağlıklı uygulanmasını ,yaralı dostumuzun zarar görmeden ve hayati tehlikesini azaltarak en yakın acil müdahale ünitesine nakledilmesini sağlayabilirsiniz.
Elimizdeki mevcut malzeme ve bilgiyle bilinçli ve prosedürlere uygun olarak vakit kaybetmeden olay yerinde yapılan müdahalelere ilkyardım denir.
- Yapılan bilinçli uygulamalarla hayati tehlikeyi azaltmak veya ortadan kaldırmak
- Yaşamsal fonksiyonların kontrolü ve devamlılığının sağlanması
- Müdahale ve nakil sırasında hasta veya yaralının zarar görmesini engellemek
- Acil tedavi ünitesindeki uygulamalar için zaman açısından avantaj sağlamak
- Zararın azaltılarak iyileşme sürecini kısaltmak
Her ihtimali düşünerek evde veya yolculuk sırasında yanınızda bulundurmanız gereken ilkyardım malzemeleri :
- Steril Gazlı Bez
- Sargı Bezi
- Elastik Bandaj
- Flaster ( 5*10 cm ve 10*10 cm )
- Non Steril Eldiven
- Pamuk
- Makas
- Cımbız
- Turnike
- Enjektör ( 2,5,10,20 ve 60 ml plastik steril )
- Termometre
- Battaniye
- Havlu
- Termofor
- Buz Torbası veya Buz Kalıbı
- Amerikan Bezi ( 2-3 metre )
- Çengelli İğne ( 10 adet )
- Antiseptik solüsyon ( Tentürdiyot veya Batticon )
- Alkol
- Oksijenli su
- Antihistaminik ilaçlar
- Hemostatik ( kanama durdurucu ) ilaçlar
- Gaz Emici İlaçlar ( Tıbbi kömür veya likid )
- Ağrı Kesici İlaçlar
- Kağıt ve Kalem
- Veteriner Hekiminizin Telefon Numarası
- Tatil bölgesindeyseniz bulunduğunuz bölgedeki en yakın Hastane veya Kliniğin adres ve telefonunu daha önceden mutlaka edinmelisiniz.
Ciddi kazalar ve yaralanmalar sonrasındaki ilk dakikalarda yapılacak ilkyardım uygulamaları hayati öneme sahiptir.
Altın dakikalar olarak bilinen bu süre içinde yapılan ilkyardım uygulamaları amaca yönelik belli prosedürler dahilinde olmalıdır.
- Öncelikle olay yerinin güvenliği alınmalı ve kargaşa önlenmelidir.İlkyardımı yapacak kişinin ve çevresinde yardımcı olacak kişilerin panik yapmaması ve mümkün olduğunca sakin,soğukkanlı olması durumun kontrolü için son derece önemlidir.Bilgili ve olaylara hakim olmanız çok sesliliği ve bilinçsiz uygulama yapacak insanları engeller.
- Yaralı dostumuzun güvenliğini sağlarken ağrı ve olayın şokundan dolayı sizleri istemeden yaralayabileceğini unutmayın ve yaklaşımınızı ona göre yapın.Burun bölgesinde soluk alıp vermesine engel olacak bir yaralanma yoksa ağzını uygun şekilde bağlayıp güvenli düz bir yere yatırın.
Kedilerde ve kısa burunlu köpeklerde ağız bağlama imkanı olmadığı için eldiven veya örtü kullanmak avantajlı olacaktır.
- Otorite ve güvenlik sağlandıkdan sonra zaman kaybetmeden hasta veya yaralının durumunun tesbiti yapılmalıdır.Bu sırada Veteriner Hekiminizle bağlantı kurup yaralının durumuyla ilgili tesbitlerinizi bildirmeniz ve direktifleri doğrultusunda hareket etmeniz ilkyardım sonrası acil tıbbi tedavi hazırlıkları açısından da çok önemlidir.
Hasta veya yaralıya ilk yaklaşım sırasında,
- Sese ve hareketlere tepki verip vermediğinin kontrolü
- Ağrı belirtisi verip vermediğinin kontrolü
- Çevreye karşı ilgisinin kontrolü
çok kısa süreli temas ve gözlemle yapılmalı.
- Solunum yollarının açık olup olmadığının kontrolü :
İlk yapılması gereken solunum yollarının açık olmasına dikkat etmektir.Üst solunum yollarının tıkalı olmasının nedeni olarak dil geriye kaçmış olabilir.Bu durumda ilkyardımı uygulayan kişi bir eliyle altçeneyi,diğer eliyle enseyi tutarak başı geriye doğru çekmeli ve solunum yoluna (farenks) kaçan dili kurtararak havayollarının rahatlamasını sağlamalıdır.Başın pozisyonu bu şekilde korunarak havayolları açık tutulmalıdır.
Ağız açılarak bölgede soluk almayı engelleyecek kan,salya,kusmuk ve olabilecek yabancı cisimler dikkatle temizlenmelidir.
- Soluk alıp almadığının kontrolü :
Solunum yollarının açık olduğundan emin olduktan sonra Bak – Dinle – Hisset yöntemiyle dostumuzun soluk alıp almadığının tesbiti hızlı bir şekilde yapılmalıdır.Göğüs duvarının hareketleri,solunum sırasında çıkan hafif veya hırıltılı sesler solunum hakkında bize bilgi verecektir.Hissedilmeyecek kadar az belirti varsa ince bir pamuğu burun deliklerine tutarak nefes alıp almadığını anlayabilirsiniz.
Solunum varsa solunumun durumunun tesbiti yapılmalıdır: Solunumun rahat ve yeterli olup olmadığı,yüzeysel mi yoksa derin mi olduğu,solunum sayısı kontrol edilir.
Kedi & Köpek > 10-20 solunum/dakika
Solunumun yeterli olup olmadığı mukozaların (göz konjuktivası,diş eti vb. ) rengine bakılarak anlaşılabilir.Normal bir oksijenlenmede gül pembesi renginde olan mukozal membranlar,solunum ve dolaşım yetersizliklerinde mavi renge ileri safhalarda ( dispnea ) mor renge dönüşür.
Herhangi bir sebeble solunumun durduğu ( Respiratuar Arest ) veya olmadığı tesbit edildiğinde zaman kaybetmeden kalp ve dolaşım sisteminin kontrolu yapılır.Kalp atışları ve nabız hala hissedilebiliyorsa sadece suni tenefüs yapılmalıdır.Kalp çalışırken kalp masajı yapmak sakıncalıdır.
Sun-i Tenefüs :
Solunumun tekrar başlatılması amacıyla yapılır.
Sun-i tenefüs başlatılmadan önce uygulayacak kişi kişi bir eliyle altçeneyi,diğer eliyle enseyi tutarak başı geriye doğru çekmeli ve solunum yoluna açık tutmalıdır.Uygun pozisyon verildikten sonra çeneyi kavrayacak şekilde ağzını kapatın.Burundan dakikada 10-20 defa hava verin ve göğüsün hareketlerini takip edin.Kendiliğinde solunum başlayana kadar devam edin ve nabzı sürekli takip edin.
- Kalp atımı olup olmadığı ve ritminin kontrolü
Kalp atımı en iyi şekilde ,sol göğüs kafesinin dirseğe yakın kısmına el koyularak hissedilebilir.
- Nabzın olup olmadığının,sayısının ve kalitesinin kontrolü
Nabız en iyi şekilde arka bacakların iç kısmındaki femoral arterden hissedilebilir.Nabzın gücü ve sayısı dolaşım için önemli bir bulgudur.15 sn içinde alınan nabız 4 ile çarpılarak ortalama nabız sayısına ulaşılır.
Kedi > 110-130 /dk
Köpek > 90-110 /dk Ortalama normal değerler olarak kabul edilir.
- Kapillar dolum zamanının kontrolü :
Dişetine başparmakla baskı uygulayıp kaldırdıktan sonra mukozalardaki kılcal damarların tekrar kanla dolma zamanına bakılır.Baskı uygulanıp kaldırıldıktan sonra beyazdan tekrar pembe renge geçiş süresi 2 saniyeden daha az olmalıdır.
- Kanama olup olmadığının kontrolü :
Vücudun dış yüzeyinde yaralanmaya bağlı kanama olup olmadığı ve varsa kanamanın şiddeti belirlenir.Kan kaybını önlemek için tampon ve turnike uygulamaları zaman kaybedilmeden ve kan basıncı düşmeden yapılmalıdır.Turnike uygulamaları 1 saatten daha uzun süreli olmamalıdır.
İç kanama olup olmadığının tesbiti ilkyardımı yapacak kişi için oldukça zordur.İç kanamalarla ilgili belirtilerin değerlendirilmesi gerekir.Solunumun hızlanması,nabzın zayıflaması,vücud ısısının hızlı düşmesi,mukozaların pembe renginin beyaza doğru açılması ve ardından gelen şok durumu iç kanamanın şiddetini gösterir.Bu durum profesyonel acil müdahale gerektirir ve iç kanamalı vaka en kısa sürede acil müdahale ünitesine götürülmelidir.
- Vücut ısısının kontrolü
İlkyardım setinizdeki termometreyle vücut ısısı belli periyodlarla kontrol edilmelidir.
Kedi & Köpek > 38 – 39 C arası normal değerler olarak kabul edilir.
Solunum durmasından birkaç dakika sonra kalp durması ( Kardiak Arrest ) belirlenirse,suni tenefüs kalp masajıyla desteklenmelidir.
Kalp Masajı
Solunumun durmasından sonra kalbin durması ve nabzın alınamaması durumunda dolaşımı devam ettirmek ve kalbi tekrar çalıştırmak amacıyla uygulanır.
Hastayı sert bir zeminde yan yatırdıktan sonra kalp üzerine önce sol elinizi ve üzerine sağ elinizi koyup ritmik olarak bölgeye basınç uygulanır.Sun-i tenefüsle birlikte uygulanıyorsa 15 sn kalp masajı – 10 saniye sun-i tenefüs uygulanmalıdır.
Yeterli miktarda kan pompalanmışsa dokuların oksijenlenmesi artacağından mukoza renginde değişme olacaktır.Kalp tekrar çalıştığında nabız da hissedilecektir.Uygulama aralarında Solunum – Kalp – Nabız kontrolleri yapılmalı sonuç alındığında uygulama sonlandırılmalıdır.
5-10 dakikalık uygulamaya rağmen solunum kendiliğinden devam etmiyor ve kalp atmıyorsa daha fazla uygulamaya gerek yoktur.
( Kalp Masajı ve Suni Tenefüsün eğitim alındıktan sonra uygulanması daha doğru olacaktır.Bu yüzden bu yazımızda kısaca değindik.)
Birden fazla sayıda hasta veya yaralının olduğu ender durumlarda,yaralıların durumlarının tesbitinden sonra ciddiyet sırasına göre sınıflandırılması ve ilkyardım önceliklerinin belirlenmesi gerekir.( Triaj ) Olay yerinde triajın sınıflandırılması oldukça zordur,bilgi ve tecrübe gerektirir.Faydasının olacağını düşünerek triajın sınıflandırılmasından kısaca bahsedelim.
Hafif Yaralı > Hayati öneme sahip olmayan yüzeysel yaralanmalar.
Ağır Yaralı > Hayati öneme sahip ciddi yaralanmalar.Fakat anında müdahale gerektirmeyen durumlar.
Solunum ve dolaşım sistemi gibi hayati sistemlerin zorlanmadığı,bilincin yerinde olduğu, sürekli kanamanın olmadığı yaralanmalar.
Kritik Yaralı > Hayati öneme sahip anında müdahale gerektiren durumlar.
Solunum ve dolaşım sistemlerini etkileyen durumlar.Ağır kanama,şok durumu,havayolları tıkanması,ağır göğüs yaralanmaları.
Umutsuz Yaralı > Olay bölgesinde ilk yardım müdahalesinin yetersiz olacağı,olay yerinden nakledilmeyi kaldıramayacak yaralılar. Bu durumlarda olay yerinde acil profesyonel tıbbi müdahale ve yaşam desteği gereklidir.
Triaj sınıflandırması yapılan yaralılardan kritik olanların ilkyardım müdahaleleri zaman kaybedilmeden yapılmalıdır. Yaşamsal fonksiyonların kontrolü ve devamlılığı sağlandıktan sonra mümkün olduğunca kısa sürede acil tedavi ünitesine nakledilmelidir.
Ağır yaralıların genel durumları ve hayati fonksiyonları sürekli kontrol altında tutularak daha fazla
zarar görmeyecek şekilde acil tedavi ünitesine taşınmalıdır.
Yerinden kaldırılması sakıncalı veya umutsuz vakalar için veteriner hekimle birlikte yaşam destek ünitesinin ve profesyonel
ekibin mümkün olduğunca kısa sürede olay mevkiine gelmesi gerekmektedir.
Hafif yaralılar durumunun tesbiti sonrası tıbbi müdahale için öncelik sırasını beklemeli veya tedavi ünitesine
yönlendirilmeliler.
- Hasta naklinde öncelik daha önceden haber verilmiş ve kısa sürede olay yerine ulaşacak olan profesyonel hayvan sağlık ekibinin olmalıdır.Bu şekilde nakil çok daha sağlıklı olacaktır.
- Travma şekline göre doğru pozisyonda ve sabitlenerek taşınmasına dikkat edilmelidir.Yanlış pozisyonda taşımak veya taşıma sırasındaki ani pozisyon değişiklikleri sonucu yaralı dostumuz daha fazla zarar görebilir.
- Taşıma sırasında direktifleri bir kişinin vermesi koordinasyon açısından önemlidir.Bu sayede taşıma sırasındaki ani hareketler önlenmiş olur.
- Taşıma süresince yaşamsal fonksiyonların kontrolu ve ilkyardım desteğinin devamlılığı sağlanmalıdır
Dostumuz, ilkyardım prosedürleri sağlıklı bir şekilde uygulanıp en yakın acil tedavi ünitesine ulaştırıldığında gerekli donanıma sahip Veteriner Hekimler tarafından acil tıbbi tedavi başlatılır.Bu aşamaya kadar yapmış olduğunuz ilkyardım uygulamaları hayat kurtarıcı olduğu gibi biz Veteriner Hekimler için tedavi sırasında avantaj sağlayarak hastamızın iyileşme periyodunu hızlandırır.